Wat verstaan we onder wandelen?
Lopen is het verplaatsen te voet met stappen, waarbij één voet zich altijd op de grond bevindt. 
Wandelen is volgens Van Dale: lopen voor ontspanning. Maar niet alleen de intentie van het lopen, maar ook de duur van de activiteit blijkt van belang. In het landelijke Continu Vrijetijdsonderzoek (CVTO) hanteert TNS-NIPO de volgende definitie: een wandeling voor het plezier, waarbij men minimaal een uur van huis was (en niet op vakantie). Onderzoek gebruikt daarom vaak een minimum van een uur, om wandelen als vrijetijdsactiviteit te zien (lees: wandelen, hiking, lange afstandswandelen). Maar een korte wandeling - een ommetje van 30 tot 60 minuten - voor het plezier is zeker ook een wandeling te noemen. 37% van de Nederlanders maakt (ook) korte wandelingen (Wagenaar & Werensteijn, 2016).
Hoeveel wandelen we in Nederland?
In 2018 ondernamen Nederlanders samen ruim 3,6 miljard vrijetijdsactiviteiten. Een kwart daarvan was buitenrecreatie. Daarvan betrof het 424 miljoen keer een wandeling voor het plezier en 95 miljoen keer wandelsport (zie figuur; CBS, 2019).
De meest genoemde redenen voor een wandeling
Wandelen is voor veel mensen een waardevolle vrijetijdsactiviteit. De meest genoemde redenen voor een wandeling zijn:
| Buiten willen zijn |
30% |
| Ontspanning/bezinning/hoofd leegmaken |
23% |
| Conditie op peil houden |
13% |
| Even ertussenuit |
9% |
| Preventief (gezondheid) |
6% |
| Natuurbeleving |
4% |
| Ontdekken van de omgeving |
3% |
| Prestatie |
2% |
| Gevoel van vrijheid |
1% |
Bron: Nationale Wandelmonitor (Wagenaar & Werensteijn, 2016)
Wat zijn de effecten van wandelen?
Lopen is een basisvaardigheid die bijdraagt aan het dagelijks functioneren. Effecten van bewegen in het algemeen vind je in dit artikel:
effecten van sporten en bewegen en meer informatie over de effecten van lopen vind je hier:
13 redenen waarom lopen loont. Onderzoeken naar bewegen en lopen gaan meestal over het totaal van stappen op een dag. Maar als we niet alle stappen bij elkaar optellen per dag maar kijken naar een wandeling van minimaal een half uur, wat zijn dan de lichamelijke (fysiologisch), mentale (psychologisch) en sociale effecten?
Lichamelijke effecten van wandelen
Wandelen is voldoende intensief om mee te tellen voor het halen van de beweegrichtlijnen. 150 Minuten of meer wandelen per week leidt daarom volgens de Gezondheidsraad tot een aantoonbaar effect op
- lagere bloeddruk, vetmassa, buikomvang
- lager gewicht
- betere opname van (brand)stoffen uit het bloed (grotere insulinegevoeligheid)
- grotere spierkracht (bij ouderen)
- hogere vetvrije massa, lees meer spiermassa (bij ouderen)
- hogere loopsnelheid (bij ouderen)
- minder fracturen (bij ouderen)
- slaapkwaliteit
Het halen van de beweegrichtlijnen hangt samen met een aantoonbaar kleiner risico op:
- depressieve symptomen
- hart- en vaatziekten
- darmkanker
- borstkanker
- diabetes
- cognitieve achteruitgang/dementie/alzheimer (bij ouderen)
- (heup)fracturen (bij ouderen)
- lichamelijke beperkingen (bij ouderen)
- vroegtijdig overlijden (Kelly e.a., 2014)
Wandelen en bergwandelen hebben bovendien een laag risico op blessures (Pons-Villanueva e.a., 2010).
Mentale effecten van wandelen
Onderzoek van Kelly uit 2018 stelt dat bewijs voor het effect van wandelen op de mentale gezondheid groeit, maar nog gefragmenteerd en onvolledig is. Alvast enkele uitkomsten:
- Angstige en depressieve gevoelens nemen af door wandelen (Kelly e.a., 2018) omdat het stresshormoon cortisol daalt. Tijdens het wandelen maakt je lichaam endorfine en serotonine aan. Deze hormonen zorgen ervoor dat je een blij en ontspannen gevoel krijgt. Er zijn onderzoekers die stellen dat wandelen ongerustheid, angst en stress vermindert en bijdraagt aan psychologisch welzijn. Maar de uitkomsten verschillen wat betreft de mate van effectiviteit.
- Effecten van wandelen op cognitieve functies zijn onder andere remming op negativiteit en stress (inhibitie) en verbetering van het geheugen. Erik Scherder stelde in 2017 dat de wandelaar minimaal een half uur moet doorstappen (niet slenteren) om mentale effecten te zien en liever nog drie kwartier.
- Ook zegt Scherder: wandelen stimuleert het brein en maakt je productiever en creatiever. Oppezzo & Schwartz (2014) lieten zien dat proefpersonen die wandelden beter scoorden op creativiteitstests (divergent denken = nieuwe oplossingen vinden) dan hun collega’s die waren blijven zitten.
- De locatie van wandelen heeft impact op de mate waarin verschillende mentale effecten optreden. Een wandeling door de natuur heeft op diverse indicatoren meer effect dan een wandeling door een stedelijke omgeving: bijvoorbeeld betere concentratie, snellere reactietijden (Beute & van den Berg, 2019), meer aandacht en meer ruimtelijk werkgeheugen (Schutte e.a., 2017).
Sociale effecten van wandelen
Wandelen is een sociale activiteit die je vaak met mensen samen doet en waarbij je andere mensen tegenkomt en ontmoet. Wat voor sociale effecten levert wandelen op?
- Wandelen draagt bij aan het voorkomen van sociale isolatie en eenzaamheid. Maar ook hier laten onderzoeksresultaten verschillen zien in effectiviteit (Kelly e.a., 2018).
- Kwalitatief goede mogelijkheden om je lopend te verplaatsen en een aantrekkelijke openbare ruimte, blijken te leiden tot meer sociale contacten (Lelieveld e.a., 2018).
- Er is een verband tussen voetgangersvriendelijkheid en het gevoel van veiligheid op straat. Dit heeft weer effect op woningprijzen, aantal executieverkopen en criminaliteit (Lelieveld e.a., 2018).
- De aanwezigheid van andere mensen op straat vermindert angstgevoelens. Er is sprake van een zelfversterkend effect van sociale veiligheid. Grotere sociale veiligheid leidt tot meer voetgangers, wat leidt tot grotere sociale veiligheid (Lelieveld e.a., 2018).
- Als je samen met iemand anders wandelt, blijk je (onbedoeld) hetzelfde ritme aan te nemen (Yun e.a., 2012). Synchroon bewegen is een basis voor interpersoonlijke interactie, die correleert met enkele sociale karaktertrekken van je persoonlijkheid. Yun e.a. (2012) schrijven dat denkbeelden en gevoelens meer op elkaar worden afgestemd en welwillendheid tot samenwerken en elkaar helpen toeneemt.
Wat levert wandelen op?
Wandelen is een laagdrempelige en goedkope vorm van recreatie. Wandelen heeft zowel waarde voor het individu als opbrengsten voor de maatschappij. Wandelen draagt bij aan het verlagen van gezondheidskosten, maar ook aan het verhogen van sociale en economische winst (door bijvoorbeeld toerisme en recreatie).
Gezondheidswaarde
Wandelen is gezond en heeft vele gezondheidseffecten zoals hierboven vermeld. Maar wat is de impact hiervan voor Nederland? Met de Health Economic Assessment Tool van de World Health Organization (WHO, 2017) kun je uitrekenen wat de impact is van het wandelgedrag in Nederland op ons sterftecijfer.
Impact wandelen op sterftecijfer in Nederland
CVTO gegevens (TNS-NIPO, 2018) geven aan dat de leeftijdsgroep van 20 tot 74 jaar gemiddeld 10 minuten per persoon per dag wandelt (zowel recreatief als sportief, gerekend bij gemiddeld wandeltempo van 5,3 km/uur). Hiermee voorkomen we jaarlijks de vroegtijdige dood van 6.353 mensen. Een indrukwekkend aantal gezien de minimale inspanning van 10 minuten wandelen. Relateren we dit ook nog aan de statistische waarde van een mensenleven in Nederland (€3,9 miljoen per overledene), dan betekent dit een economische impact van €24,8 miljard per jaar. Uiteraard wordt dit niet in harde euro's uitgekeerd, maar het voordeel is evident. (Werensteijn, 2020 Wandelnet)
Economische waarde
Wandelen is goed voor onze economie. Tijdens een wandeling geeft een wandelaar gemiddeld € 1,95 uit. Dat lijkt weinig, maar door het grote aantal wandelingen loopt dit jaarlijks op tot in de miljoenen. Als je daarnaast de overige uitgaven aan wandelproducten en (wandel)vakanties meetelt, geven wandelaars jaarlijks in totaal circa €1,7 miljard uit (Wagenaar & Werensteijn, 2016).
Onderzoek door de Universiteit van California (Salis & Spoon, red 2015) naar ruim 500 studies uit 17 landen laat bovendien de enorme impact van wandelen zien. Wandelen draagt bij aan productievere en gezondere steden, ook beïnvloedt het de huizenprijzen positief: 'Overall, the academics concluded, walking and cycling projects return an average of £13 ($20) in economic benefit for every £1 ($1.50) invested.’ Elke € 1,38 die je investeert, levert dus € 17,98 op. Het blijkt dus de moeite waard om in wandelen te investeren.
Sociale waarde
Wandelen/lopen kan bijdragen aan diverse sociale variabelen: sociale cohesie, interactie, sociale inclusie, gelijkheid, zelfredzaamheid, sociale veiligheid,(zelf gerapporteerd) vertrouwen, gemeenschapsgevoel, deelname aan buurtactiviteiten, deelname aan vrijwilligersactiviteiten en lokale politieke betrokkenheid. Lelieveld e.a. (2018) geven aan dat het echter onduidelijk is hoe we dit ‘sociaal kapitaal’ zouden kunnen uitdrukken in een euro’s of quali’s.
Een mogelijkheid zou zijn door middel van enquêtes op basis van de ‘willingness to pay’-methode. Maar dat is voor zover bekend nog niet gedaan. Bovendien is deze methode alleen geschikt om inzicht te krijgen in wát mensen iets waard vinden, maar geeft het geen werkelijk concrete waarde aan (Lelieveld e.a., 2018).
De Wereldbank heeft twee methoden ontwikkeld waarmee je sociaal kapitaal kunt meten, namelijk de Social Capital Assessment Tool (SOCAT) en de Social Capital Integrated Questionnaire (SOCAPIQ). Hoe actueel deze methode nog zijn is onduidelijk. Een mooie uitdaging voor onderzoekers om te kijken of deze of andere methoden geschikt zijn om sociale waarde van wandelen te berekenen.
Wandelen loont
Wandelen als vrijetijdsactiviteit wordt veel gedaan maar er is nog winst te behalen. Zoals blijkt uit dit artikel is het waardevol om te investeren in wandelen door de omgeving beweegvriendelijk in te richten. Met een goede infrastructuur van paden en routes die uitnodigen om op pad te gaan. We hebben in dit artikel diverse elementen proberen te combineren uit verschillende deelonderzoeken. We hopen dat toekomstige onderzoekers zich uitgedaagd voelen de waarde van wandelen in zijn geheel te onderzoeken en te berekenen wat wandelen oplevert voor welvaart, welzijn en welbevinden.
